بررسی وضعیت اقتصاد رمزارز ایران از نگاه TRM Labs

اقتصاد ایران در سراسر سال 2022 میلادی با همه‌گیری کووید-19 و تحریم‌های بین‌المللی درگیر بود که دسترسی آن را به بازارهای مالی خارجی می‌کرد.
با این وجود ایرانی‌ها همچنان به ارزهای دیجیتال روی می‌آورند. طبق تحقیقات شرکت TRM Labs، حجم رمزارزهای ورودی به صرافی‌های ایرانی در سال 2022 به 3 میلیارد دلار رسیده است.

در این مقاله که توسط شرکت آمریکایی تحلیل داده بلاک چین TRM Labs منتشر شده، بیش از 100 صرافی رمزارز ایرانی مورد بررسی قرار گرفته و داده‌های قابل توجهی را در مورد وضعیت کریپتو کشور ارائه می‌کند. این گزارش در انتهای سال 2022 منتشر شده است. نکات کلیدی که در این مقاله می‌خوانیم شامل موارد زیر است:

• صرافی برتر ایران، نوبیتکس 87 درصد کل حجم ورودی رمزارزها را پردازش می‌کند.
• بلاک چین ترون شاهد بالاترین میزان تراکنش بوده و 65 درصد کل حجم ورودی ایرانی‌های توسط آن انجام می‌شود.
• 89 درصد حجم ورودی رمزارزی کشور از KYC تبعیت می‌کند.
• 60 درصد تمامی دارایی‌هایی که توسط صرافی‌های ایرانی پردازش می‌شود از سرویس‌های خارج کشور می‌آید. از این مقدار، صرافی‌های خارجی مسئول 80 درصد حجم ورودی هستند.
• حجم ورودی غیرقانونی به صرافی‌های ایرانی با متوسط جهانی مطابقت دارد.
• استفاده از دیفای، خدمات پول نقد به رمزارز در ایران بسیار کم و حدود 1 درصد حجم ورودی است.
• در سال 2022 نهادهای مورد تحریم کمتر از 2 میلیون دلار را به صرافی‌های ایرانی فرستاده‌اند.
• ایرانی‌ها از VPN ها و مدارک جعلی برای دور زدن تحریم‌ها و محدودیت‌های اعمال شده برای صرافی‌های خارجی استفاده می‌کنند.

 

مقبولیت ارز دیجیتال در ایران

نوبیتکس بزرگترین صرافی ایرانی است و 87% از کل سرمایه‌ رمزارزی داخلی و خارجی توسط این صرافی انجام می‌شود، این مقدار در سال 2022 برابر 2.6 میلیارد دلار بوده است. چهار صرافی برتر دیگر والکس، اکسکوینو، آبان تتر و بیت 24 است و مسئول 12 درصد از تراکنش‌ها است. 

مبادله مالی بین صرافی‌ها شامل 0.5% از کل حجم تراکنش رمزارزی در سال 2022 بوده که در این میان والکس فرستنده اصلی و نوبیتکس گیرنده اصلی بوده است.

 

 

تحلیل‌های TRM نشان داده که ترون بلاک چین اصلی برای انجام تراکنش‌ها و مسئول 65% کل حجم ورودی در سال 2022 است، اکثر این تراکنش‌ها به صورت ترونیکس (TRX) و تتر شبکه ترون (TRC20) بوده است.

در چند سال گذشته محبوبیت ترون به شدت بالا رفته که دلیل اصلی آن در دسترس بودن و ثبات تتر و کارمزدهای بسیار پایین نسبت شبکه‌های دیگر برای مثال تتر شبکه اتریوم است. 

 

 

صرافی‌های ایرانی از KYC استفاده می‌کنند

بسیار از دارایی‌های مجازی در سراسر جهان داده‌هایی از کاربران به عنوان بخشی از فرآیند KYC یا همان احراز هویت مشتریان جمع‌آوری می‌کنند. 

تحلیل‌های TRM نشان داده که KYC انجام شده توسط صرافی‌های ایرانی با بالاترین استانداردهای جهانی صرافی‌ها مطابقت دارد. TRM فرآیند احراز هویت 15 صرافی ایرانی را بررسی کرده و آن را به چند بخش تقسیم کرده است:

بدون نیاز به اعلام اطلاعات شخصی (سطح 1)، اعلام اطلاعات شخصی بدون نیاز به ارائه مدارک هویتی (سطح 2)، حداقل یک مدرک هویتی (سطح 3).

صرافی ایرانی که سختگیرانه‌ترین شرایط KYC را دارد یعنی نوبیتکس، 89% کل حجم ورودی در سال 2022 را به خود اختصاص داده است.

 

 

بیشتر دریافتی‌های ایرانی‌ها از صرافی‌های بین‌المللی است

بیش از 60% کل دریافتی صرافی‌های ایرانی از خدمات خارج از کشور به دست می‌آید. طبق تحقیقات TRM Labs، صرافی‌های بین المللی از این مقدار مسئول 80% حجم ارسالی و 66% حجم دریافتی هستند.

کیف پول‌های بدون میزبان و قراردادهای هوشمند مسئول یک دهم حجم ارسالی و یک سوم حجم دریافتی هستند. استفاده از اقتصاد نامتمرکز (دیفای) ناچیز و کمتر از 1% از هردو حجم ارسالی و دریافتی است.

 

 

مشاغل تبدیل پول نقد به رمزارز

خدمات تبدیل پول نقد به رمزارز (کَش-تو-کریپتو) که شامل دستگاه‌‎های خودپرداز رمزارز، خدمات ووچر، بنگاه‌های خدمات پولی (MBS ها) معرف تنها 0.01% درصد حجم ارسالی صرافی ایرانی در سال 2022 هستند، از این حجم دریافتی، 72% مربوط به اروپا و 28% مربوط به آمریکای شمالی است.

مشاغل پول نقد به رمزارز مخصوصا خودپردازهای رمزرازی نیازمندی KYC ضعیف‌تری دارند و ارتباط بیشتری با فعالیت‌های غیرقانونی می‌توانند داشته باشند. اگرچه این مشاغل سهمی ناچیز در حجم کلی رمزارز ایران در سال 2022 دارند اما استفاده از این خدمات نمایانگر بالاترین درجه ریسک از منظر پول‌شویی است.

 

تکنیک‌های پنهان‌کاری

اگرچه ایرانی‌ها اکثرا از صرافی‌های رمزارز داخلی استفاده می‌کنند اما به ادعای TRM Labs، این شرکت نشانه‌هایی یافته که ایرانی‌ها از VPN ها و مدارک جعلی برای دور زدن تحریم‌های بین المللی استفاده می‌کنند.

صرافی‌های داخلی مانند نوبیتکس کاربران را از استفاده از VPN ها بازداشته‌اند زیرا می‌تواند احراز هویت را با اختلال ایجاد کند، اما استفاده از OpenVPN و Tiket VPN برای دسترسی به صرافی‌های خارجی در میان مشتاقان ایرانی ارزهای دیجیتال رایج است، مخصوصا این افراد تشویق شده‌اند، زمانی که در حجم‌های بزرگ تراکنش انجام می‌دهند از این برنامه‌ها استفاده کنند.

شرکت TRM Labs گروه تلگرامی فارسی یافته که در آن استفاده از OpenVPN برای دسترسی به صرافی‌های رمزارزی جهانی توصیه شده است. این گروه که بیش از 54 هزار عضو دارد اغلب پست‌های در مورد رمزارزها، تغییرات قیمتی، تبلیغ آلت کوین‌ها، ایردراپ‌ها و مباحثی پیرامون فرصت‌های سرمایه‌گذاری رمزارز منتشر می‌کند.

همچنین این شرکت افرادی را شناسایی کرده که برای دسترسی به صرافی‌ها، مدارک هویتی جعلی در تلگرام به فروش می‌رساند. این مدارک مخصوصا صرافی‌های بین المللی را هدف قرار داده و به کاربران مدارکی جعلی از اندونزی، قزاقستان، کلمبیا، سوئیس، امارات و یونان ارائه می‌کند.

 

تحریم‌ها

در سال 2022 سه شخص که به صورت مستقیم به صرافی‌های ایرانی رمزارز ارسال کرده بودند، توسط دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی (OFAC) مورد تحریم قرار گرفتند. 

91% از حجم ورودی در ارتباط با افراد تحریم شده که حدود 1.2 میلیون دلار است از صرافی روسی گارانتکس (Garantex) می‌آید.

 

مقایسه حجم فعالیت‌های غیرقانونی با میانگین جهانی

اگرچه ایران درحوزه‌ی کشورهای مورد تحریم قرار دارد اما بر اساس تحلیل TRM، نسبت حجم غیرقانونی دریافتی در مقایسه با متوسط جهانی حدود 0.08% درصد کمتر است.

در مقابل روسیه که یکی دیگر از کشورهای مورد تحریم بین المللی است، به بهشت این فعالیت‌های رمزارزی تبدیل شده است. برای مثال 95% صرافی‌های روسی بدون KYC و بدون بررسی از نظر قوانین پولشویی ارز دیجیتال (AML) عمل می‌کنند، این مقدار برای صرافی‌های ایرانی تنها 11% است. 

بر اساس تحلیل TRM چنین صرافی‌های پرریسکی، 90 برابر بیشتر از دیگر صرافی‌ها، تراکنش‌های رمزارزی غیرقانونی انجام می‌دهند. 

به گفته TRM از 2.8 میلیون دلار پول غیرقانونی ورودی به کشور در سال 2022، بیش از 30% آن از گارانتکس، صرافی روسی مورد تحریم ایالات متحده می‌آید. این صرافی دومین صرافی بزرگ جهان از نظر ورودی غیرقانونی است.

 

 

پروژه‌های بلاک چینی در ایران

دو پروژه بلاک چینی که از سال 2019 در ایران شروع به کار کرده‌اند ققنوس و برنا هستند. 

شبکه ققنوس در سال 2019 توسط چهار موسسه بانکی مطرح کشور یعنی بانک‌های ملی، ملت، پاسارگاد و پارسیان در همکاری با شرکت نرم‌افزاری توسان شروع به کار کرده است. رمزارز با پشتوانه طلای پیمان (PMN)، رمزارز بومی شبکه ققنوس است. پلتفرم ققنوس میزبان خدماتی چون کیف پول دیجیتال و NFT است.

توسعه بلاک چین برنا نیز توسط بانک مرکزی ایران در همکاری با شرکت آریاتک، ارائه دهنده‌ی خدمات بلاک چینی از سال 2019 شروع شده است. هدف از توسعه این شبکه ایجاد سکوی مرکزی دیجیتال برای بانک‌داری و حوزه‌های مالی  کشور است.

 این بلاک چین بر اساس بلاک چین منبع باز هاپیرلجر فابریک توسعه یافته است. هایپرلجر فابریک در اصل توسط بنیاد لینوکس و IBM توسعه داده شده است.

ساخت برنا با استفاده از هایپرلجر فابریک می‌تواند گامی مهم برای استفاده از این بستر نه تنها در کشور بلکه خارج از آن نیز باشد.

مشارکت دولتی ایران در حوزه‌ی رمزارزها

بر اساس گزارش بانک مرکزی ایران، مقدار تراکنش‌های رمزارزی در فصل دوم سال مالی 2022 حدود 197.6 میلیون دلار بوده است. در ژانویه 2023 دولت ایران، کارگروه ملی رمزارزها را راه‌اندازی کرد که ماهی دوبار فعالیت می‌کند. اعضای این کارگروه بانک مرکزی، وزیران انرژی، صمت و اطلاعات و هدف آن ارتقای روابط بین سازمان‌های دولتی در مسائل مربوط به ارزهای دیجیتال است.

در بحث جهانی توسعه و استفاده از ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC، بانک مرکزی ایران کانون توجه‌ها بوده است. در سپتامبر 2022، دولت ایجاد ریال دیجیتال را اعلام کرد که توسعه آن از سال 2018 آغاز شده بود. در ژانویه 2023، بانک مرکزی اعلام کرد که ریال دیجیتال از مرحله پایلوت عبور کرده و تا فوریه راه‌اندازی خواهد شد.

دولت‌های ایران و روسیه در کنار ریال دیجیتال گزارش‌ دادند که در حال توسعه استیبل کوین با پشتوانه طلا هستند و از آن برای پرداخت‌های فرامرزی استفاده می‌شود. این رویکرد تلاشی برای عبور از تحریم‌های اعمالی بین المللی و آمریکا است.

با توجه به حجم‌های موجود بین صرافی‌های ایرانی و صرافی‌های تحریمی روسی، توسعه CBCD بین دو کشور می‌تواند خطر تحریم‌های بیشتر را افزایش دهد.

 

سخن پایانی

اکوسیستم رمزارزی ایران از چندین منظر در حال توسعه است که شامل افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ملی، فعالیت‌های اقتصادی در حوزه‌های با ریسک بالا مانند تبدیل پول نقد به رمزارز و پروتکل‌های غیرمتمرکز است.

در کنار افزایش مقبولیت عمومی رمزارزها در میان ایرانی‌ها، ظهور بلاک چین‌های ایرانی و ریال دیجیتال، نویدبخش افزایش فعالیت‌ها در حوزه کریپتو در کشور است. اگرچه چالش‌های ایجاد شده ناشی از تحریم‌های بین المللی تاکنون نتوانسته سد راه این پیشرفت‌ها شود اما دیده‌بان‌هایی آنچین چون TRM Labs تراکنش‌های رمزارزی را در کشورهای مختلف به طور پیوسته پایش و گزارش می‌کنند.